Ki mannyè nou ka konswa nou menm ?

Ki jan nou ka vwè nou ? Ola nou yé ? Ola nou vlé ay ? Répons a sé 3 kèsyon lasa pé fè nou désidé ka nou vlé konstwi é ka nou vlé lésé dèyè nou. Avè sé 3 kèsyon lasa fò osi kapab réyalizé 2 biten : yonn, an ki réyalité nou ka viv é dé, ki rèsponsabilité nou tini adan sa nou viv. Mi sé la nou ka rivé la tout biten ka vin rèd davwa gadé lézòt, kritiké lézòt, kòlè kont lézòt byen byen fasil. Mé, pran tan gadé nou menm sé on lòt biten ki konmen fwa pi difisil. Toufwazékant, ki nou vlé ki nou pa vlé, vansé ka mandé sa. Sé yenki lè nou ké paré réponn sé kèsyon lasa nou ké pé vwè douvan an nou.

Si nou ka gadé réyalité a lang an nou ni enpé nou té’é pé di. Poubon, lang la pa on biten andèwò an nou sé on pati a nou menm. I pa an kò an nou, nou pa ka vwè’y mé sé nou ka fè’y, i ka viv avè nou é i ka pèwmèt nou èspéryansé lègzistans. Sé li ki ka pèwmèt nou bokanté pawòl, di sa nou bizwen, avè’y nou ka mété mo asi sa nou ka konswa é mannyè nou ka vwè linivè. I kon bwèt ki tini séré adan’y lojik avè kilès nou ka konprann Lavi. Lang an nou ka di NOU, kidonk sé byen yonn adan pli gran richès nou tini. Fè pou i vansé sé an réyalité fè pou nou menm vansé.

Pouvré, vansé é lang an nou sé ban nou menm chans vansé. Ès sa vlé di moun pé pa vansé si yo pa viv lang a yo an plen ? Enpé ké di : « awa ! » Mé tini vansé é vansé. Moun pé rivé adan lavi kisiswa lang yo ka palé sa byen vré. Mé viv an awmoni avè tou sa ki ka fè vou, konprann èspéryans a gwoup moun la ou adan’y la, pran sans a mannyè vwè a gwoup lasa é vwè sa i ka pòté ki bon pou limanité pou simé’y pou lèmonn ay pi byen, sa sa lyanné avè rèlasyon nou tini avè nou menm. Adan nou ka touvé tou natirèlman rèlasyon nou tini avè lang an nou.

Mé ka nou vlé menm !? Nou kontan vwè moun fè é lang la. Nou fyè di nou ka palé lang lasa. Mé ki plas nou ka konsidéré i pou ni an sosyété an nou ? Apoulòs, ki plas nou ka konsidéré nou menm pou ni asi latè ? Difikilté nou tini pou vansé an nivo lasa pa ni p’on sans. Wi, tin on dominasyon nou ka viv. Nou konsyan’y. Nou sav i la. Enpé enpé adan nou jis égri parapòt a’y. Mé magré sa nou pa ka vwè nou ka viv san lidé yo vin fouré an lèspri an nou pou chouké dominasyon lasa. Nou pè libèté. Nou ka fè chwa séré dèyè tout kalté gran lidé ki tini asi latè pou voyé douvan jan libèté pa dòt ki on réyalité politik. Nou ka li liv a moun tout kalté péyi, nou pé bay sitasyon a moun tout kalté koté, nou konnèt réyalité a moun ka viv an téritwa nou pa menm sav la yo yé asi latè, fout !

É moun an nou akaz an nou menm, é lang an nou, é makè a lang an nou, é liv an lang an nou é pwodiksyon an lang an nou. A wi ! tout tan sé animasyon avè kont, blag, chanté, pawòl lontan, jédimo, timtim, nou kontan. Sa plis ki nòwmal davwa sé éritaj an nou é nou dwètèt pòté’y ho. Osi, jòdi nou sé ! Kon té ni avan, kréyasyon ka kontinyé é mannyè kréyé ka évoliyé. Pou on pèp vansé fò i sa fè ki avè éritaj a’y ki avè sa ki tini an jòdi a’y. Konmanfè nou pé pa konprann sa !? Konmanfè nou pé pa konprann libèté sé an lèspri i ka yé dabò-pou-yonn é i lyanné avè mannyè nou ka viv sa nou yé é avè sa ki ka fè nou. An pé avè vou menm ja libèté. Sé konsyans lasa ki pèwmèt Zansèt an nou travèsé sa yo travèsé. Jòdi, kò an nou lib mé nou tini pwoblèm avè konsyans lasa. Palé ispiritiyalité nou swadizan pèd lanmòd dépi bon détwa lanné. Mé ispiritiyalité a pa dabò-pou-yonn libèté !? Moun pé apré chwazi viv pratik yo vlé kon yo vlé, mé an bout a tout kwayans ki pou fè moun grandi an sa yo yé a pa libèté ki tini ? Ki jan libèté lasa sipozé réyalité an monn la nou yé la ? A pa nou ki pou viv li ? A pa nou ki pou fè chwa vré avè nou menm ? Vré avè nou menm a pa désidé vré avè tou sa ki ka fè NOU ?

Voyé lang an nou monté sé pèwmèt li plis la adan tou lé jou an nou mé osi an maké. Antoutjan, lè lang la ka rantré koté moun pa té ni labitid palé’y, nou ka laji sa nou pé di épi’y. É sé menm biten lè nou ka maké’y. Kidonk, nou ka pèwmèt lang an nou grandi é pran fòs pi nou ka itilizé’y é piplis ankò, pi nou ka lésé tras avè’y. Mé mété’y asi papyé ni sans enki si ni moun dèyè ka li’y. Liv pé sòti kon pa tini, mé yo ka rété awchiv ki ké travèsé tan tout tan moun pa’a désidé li yo. An sitiyasyon la nou ka viv la an téritwa an nou, sa ka mandé nou fè éfò désidé aprann. Ès nou bizwen pèmisyon pou sa ? Kisiswa sa yo montré nou lékòl, ka nou ka konsidéré nou vlé pou nou menm ? Nou ka touvé granmoun ki pa wont wouvè bouch a yo pou di jan yo kòlè kont léta é mannyé lékòl yé akaz an nou mé ki dèyè sa ké di’w yo ka dérifizé zafè a maké a lang an nou davwa yo pa aprann sa lékòl o alò lasyans pa di sa o pi mové, maké lang la sé fè’y rantré an biten a Lòksidan. Alòs, lékriti parèt an Afrik mé maké lang an nou sé fè’y rantré an biten a Lòksidan, é ben vim ! Fò lasyans vin di, nou pa kapab gadé réyalité an nou é vwè sa ki bon pou nou, wouvim ankò ! An réyalité, lasyans ja di lontan plis ki sa. Sa pa ka entérésé majorité moun avè yo ka kréyé èskiz anlè sa lasyans té ké ja di o pa di, vim ! vim ! vim ! On moun pé réyalizé sa lékòl fè é wòl a lékòl akaz an nou é an menm tan di ho é fò i pa vlé vwè plis ki sa yo bay lékòl, bigidim VIM !  

A sèlman, nou kontan di lang an nou bèl ! Alòs, asi latè ni lang ki bèl é ni lang ki pa bèl !? Woy ! … Wop ! Mé sé vré sa fasil frapé lèstonmak pou anni di pawòl kon tala é ni santiman nou doubout ? É si nou té ka éséyé doubout pou bon, sa pa té’é pli bèl ! Sa té’é byen nou arété pijé zyé pou fè kondi nou pa sav pou pé désidé sa nou ka konswa ki méyè pou nou é fè ! Désidé aprann, désidé li, désidé achté liv maké an lang an nou, … tou sa adan gran konba popilasyon an nou pou méné pou’y menm. A pa avè dòt moun pwoblèm la yé la ! Réyalité la la sé nou avè nou. Nou pé fè tout lasanblan nou vlé, nou pé wouklé kon nou vlé, nou pé toufé adan on ola lang la sòti ki pa’a fin. Annou sonjé kan menm zafè a la lang la sòti sé travay wouchachè ka fè é ki pòtalan. Mé palé maten, midi é swa yenki asi sa pa’a pèwmèt nou fè ahak. Osi, zafè a lang an nou sé lang ki fèt pou palé é pé pa ni règ adan, fò nou fouté sa an razyé. Si pawòl kon tala té pou méné nou on koté, lontan nou té’é ja rivé !  Sé adan on véglaj san bout yo ka mété nou. Kon tout lang, lang an nou ni règ a’y ki ta’y. Si nou vlé fè’y vansé adan maké, aw, lasyans, é tou sa ki pé ni sé règ fò nou désidé chèché konprann é aprann.

Alòs, ka nou vlé pou lang an nou ? O ka nou vlé pou nou menm ? Ki plas nou paré ba lang la ? O ki plas nou paré ba nou menm ? Ki konsidérasyon nou ka chwazi ni pou kréyasyon ki fèt jòdi é lang la ? O ki kondidérasyon nou ka chwazi ni pou sa nou yé jòdi ? Adonk, ki kantité viv nou ka chwazi viv ? Ès nou pé rivé konswa kon tout pèp asi latè nou ni pou pòté pou limanité é viv byen avè sa nou tini ?

Répondè réponn !